Tuvalet eğitimi; çocuğun uyku ve uyanıklık durumunda dışkı ve idrar kontrolünü kazanması, yardım ve anımsatma olmadan tuvaletinin geldiğini fark ederek, tuvalete gidip gereksinimini gidermesidir. Tuvalet eğitimi, çocukların psikolojik gelişimleri açısından önemli bir süreçtir. Aileler için ise tuvalet eğitimi zorlayıcı bir süreç yaratabilmektedir. Eğitime başlama yaşı ve alışkanlığı kazanmak için geçen süre üzerinde birçok faktör etkin rol almaktadır. Tuvalet eğitiminin başlayacağı dönem 1-3 yaş aralığına denk gelmektedir. Bu dönem (1-3 yaş) çocuğun kendini fark ettiği dönemdir. Tuvalet eğitimine ne zaman başlanacağı konusunda her çocuk için geçerli bir tarih yoktur. Bu konuya yaklaşım zaman içinde ebeveynlik stillerinin, tıbbi eğilimlerin ve sosyal olanakların değişmesiyle farklılaşmıştır.
Normal Gelişen Çocuklarda Tuvalet Eğitimine Hazır Olma İşaretleri
- Basit direktifleri takip etmesi
- Bağımsızlık gösterebilmesi ve “hayır’’ diyebilmesi
- Düzenli ve tahmin edilebilir bağırsak hareketlerinin olması
- Anne babayı taklit etmesi
- Kendi başına giysileri çıkarıp/giyebilmesi
- Oturağı kullanmaya ilgili olması
- 2 saat boyunca altının kuru kalabilmesi ve ıslak alt bezinin azalması
- Yürüme, oturma ve çömelme gibi kaba motor becerilerin gelişmesi
- Boşaltım gereksinimini sözlü ya da sözlü olmayan iletişim yöntemleri ile anlatabilmesi
- Kirli alt bezinden rahatsız olması ve hemen değişmesini istemesi
Tuvalet eğitimine ne zaman başlanacağı kişiye özgü olup bireysel farklıklar gösterebilir. Tuvalet alışkanlığını çocuğa vaktinden önce kazandırmaya çalışmak uzun süre devam edebilecek korku ve çatışmalara neden olma riskini beraberinde getirir. Tuvalet alışkanlığı kazanmada ebeveynlerin çocuğu cesaretlendirici ve özendirici bir tutum takınmaları oldukça önemlidir. Tuvalet eğitiminde çok katı ve baskıcı tutum sergilenmesi, çocuk istismarı sayılabileceği gibi, yetişkin döneminde mükemmelliyetçilik, aşırı titizlik gibi eğilimlere olasılık verebilir. Çocuğun durumuna göre 18 ay-2,5 yaş arasında, baskıcı olmayan bir tutumla tuvalet eğitimi vermek gerekir. Ayrıca çocuğun gizliliğine de özen gösterilmelidir.
Tuvalet eğitimine başladıktan sonra çocuğa kesinlikle bez takılmamalıdır. Eğer bez gündüz çıkarılıp gece takılırsa çocuk idrarını ne zaman tutup ne zaman bırakacağı konusunda kararsızlık yaşar.
Tuvalet Eğitimi Uygulama Basamakları
- 1.Çocuğa tuvalet veya lazımlık sandalyesi tanıtılır.
- 2.Çocuğa doluluk hissini algılaması öğretilir.
- 3.Aynı cinsiyetteki yetişkin tarafından çocuğa tuvaleti kullanma gösterilir.
- 4.Banyoda tuvalet yapma aktivitelerine odaklanılır.
- 5.İdrar yapma ve dışkılama için tuvalette oturma zamanları oluşturulur.
- 6.Başarılar ödüllendirilir.
- 6.Çocuğa doğru şekilde yıkama öğretilir.
- 7.Çocuğa doğru şekilde elleri yıkama ve kurulama öğretilir.
Tuvalet aktiviteleri mümkün olduğunca, banyoda gerçekleşmeli ve mahremiyet korunmalıdır. Böylece çocuğun tuvalet yapmanın kişiye özel, mahrem bir uygulama olduğunu öğrenme olanağı olmaktadır. Belirlenen zamanlarda çocuğun idrar yapma için beş dakika, dışkılama için 10-15 dakika tuvalet veya lazımlık sandalyesinde oturması desteklenmeli, bu sürenin uzaması durumunda çocuğun sıkılacağı ve dikkati dağılabileceğini bilinmelidir. Kitap okumak, şarkı söylemek veya oyuncakla oynaması gibi oyalayıcı uygulamalar faydalı olacaktır bu sebeple sadece lazımlığında oynayabileceği özel bir oyuncak da bulundurulabilir. Çocuk başarılı bir şekilde tuvaleti kullandığında ödüllendirilmelidir, ilk uygulamada aşırı olmayan bir kutlama, sonrakilerde sözel övgü veya haftalık takvim üzerinde kuru kaldığı günler için yıldız gibi yapıştırıcılar yapıştırma şeklinde somut ödüller kullanılması faydalı olabilir. Başarılı idrar yapma ve dışkılamadan sonra çocuğun kendi temizliğini yapması desteklenmelidir. Bazı çocuklar yaş dönemi özelliği olarak vücutlarından çıkan her şeyi saklama arzularının olması nedeniyle sifonu çekme konusunda zorlanabilirler. Böyle durumlarda çocukla birlikte basitçe güle güle diyerek sifonu çekme uygulaması ile bu davranış kolaylıkla kazanılabilir. Tuvalet eğitim uygulamalarının son basamağı olarak, her bir idrar yapma ve dışkılamalarından sonra çocukların ellerini sabunla yıkama ve kurulamalarının öğretilmesi unutulmamalı, enfeksiyon riski yüksek kronik hastalığı olan çocuklarda özellikle dikkat edilmelidir. Yeni beceri edinmede kazaların meydana gelmesi kaçınılmazdır. Kazalar gerçekçi şekilde ele alınmalı ve çocuk azarlanmamalıdır. Ödüller bağımsızlık arttıkça aşamalı verilmeli, tuvaleti kullanmanın çocuğun günlük rutini haline gelmesi sağlanmalıdır.
Leyla Işık Kreş ve Anaokulu Psikoloğu
Eylem Seçkin